Banka Teminat Mektuplarına Karşı Alınan İhtiyati Tedbir Kararları ve Riskin Akıbetinin Vade İçinde Belirli Hale Gelmesinin Önemi
Ticari hayatın artan hacmi ve küreselleşmesiyle birlikte, kullanılan ticari ödeme araçları da çeşitli hale gelmiş ve güvenilir ödeme araçlarına ihtiyaç artmıştır. Ulusal ve uluslararası ticari ilişkilerde, en güvenli ödeme araçları arasında banka teminat mektupları yer almaktadır.
Banka teminat mektupları, taraflar arasındaki borç ilişkisini banka garantisi altına almak amacıyla, taraflardan birinin, diğer taraf lehine sağladığı banka ödeme taahhüdüdür. Banka teminat mektuplarının, kıymetli evrak niteliği taşımaması gerekçesiyle haczinin mümkün olmaması, bankaya yapılan taleple hemen ve kayıtsız olarak ödenmesi ve temel borç ilişkisinden bağımsız olması tercih edilme sebebi olarak gösterilmektedir.
Türk Hukuk sisteminde banka teminat mektuplarına ilişkin özel bir düzenleme yer almamaktadır. Bu çerçevede, yargı içtihatları ve doktrin uygulamada doğan uyuşmazlıklarda yol gösterici olmaktadır.
Banka teminat mektuplarına dair en genel sınıflandırma, teminat mektuplarının vadeli ve vadesiz olması şeklindedir. Bununla birlikte, banka teminat mektuplarını risk niteliği, teminatın konusu, ikinci bankanın devreye girmesi, şartlı olarak düzenlenmesi gibi birçok sınıflara da ayırılmaktadır.
Lehine banka teminat mektubu sağlanan tarafın, bankadan ödeme talep edebilmesi için, banka teminat mektubuna ilişkin olarak öngörülen riskin gerçekleşmesi gerekmektedir. Vadesiz banka teminat mektuplarında, riskin gerçekleşmesi halinde, bankadan ödeme talep edilmesi, riskin gerçekleşmeyeceğinin belli olması halinde de, banka teminat mektubunun iade edilmesi söz konusu olmakta ve riskin gerçekleşip gerçekleşmeyeceği belli olmadığında ise, riskin akıbeti belli oluncaya kadar banka teminat mektubu paraya çevrilmemekte ve diğer tarafa iade de edilmemektedir.
Buna karşın, vadeli banka teminat mektuplarında, riskin vade içinde gerçekleşmesi halinde, banka teminat mektubunun paraya çevrilmesi ve gerçekleşmeyeceğinin belli olması halinde de diğer tarafa iade edilmesi söz konusu olacaksa da; vade içinde riskin akıbetinin belli olmaması halinde, banka teminat mektubunun sağladığı güvencenin ne şekilde devam ettirileceği konusu önem kazanmaktadır.
Uygulamada, riskin gerçekleşmesi/gerçekleşmemesine yönelik sürecin öngörülebilmesi halinde vadeli banka teminat mektuplarının kullanıldığı görülmektedir. İlaveten, banka teminat mektubu sağlayacak tarafın bankalar nezdindeki durumunun vadesiz banka teminat mektubu sağlamaya elverişli olmaması durumunda, vadeli banka teminat mektubu ve bununla birlikte, – riskin akıbetinin vade içinde belirlenememesi halinde, banka teminat mektubunun uzatılmasına yönelik– taahhütname alınmaktadır. Böylece, lehdar, vadeli banka teminat mektubunun vadesi dolsa dahi, süresinin uzatılacağına/mektubun yenileneceğine ilişkin güvence altında olmaktadır. Banka teminat mektuplarına ilişkin açık mevzuat düzenlemesiyle birlikte, bu güvencenin de yasal mevzuatta yer alması oldukça önem taşımaktadır.
Bunların yanında, banka teminat mektubu sağlayan tarafın, mektubun paraya çevrilmesini önlemek amacıyla, mahkemeler nezdinde ihtiyati tedbir talebinde bulunması da mümkün olmaktadır. Banka teminat mektubunun paraya çevrilmesinin önlenebileceği yegâne yol, ihtiyati tedbir kararı alınmasıdır. Ancak, mahkemelerin, tacirler tarafından oldukça güven duyulan ve ticari hayatın aktifleşmesinde büyük önem taşıyan bu ödeme aracına karşı ihtiyati tedbir kararını oldukça hassas incelemeler neticesinde verdikleri de gözlemlenmektedir. Aksi halde, banka teminat mektubuna duyulan güvenin azalmasıyla, ticari hayatın da olumsuz etkileneceği muhakkaktır.
Şengün & Şengün ve Ortakları Avukatlık Bürosu
Yönetici Kıdemli Avukat
Gazali Demir