Rekabet ortamının tesisi, korunması, sağlıklı bir şekilde devam etmesinin sağlanması amacı ile Rekabet Kurulu’na bazı denetim araçları verilmiştir. Bu araçlardan biri de yerinde inceleme kurumudur. 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un (“Kanun”) “Yerinde İnceleme” başlıklı 15. maddesinde işbu husus düzenlemiştir.
Kurul Kanun’un kendisine yüklediği görevleri yerine getirirken gerekli görmesi halinde, teşebbüs ve teşebbüs birliklerinde incelemelerde bulunabilecektir. Belirli konularda yazılı veya sözlü açıklama isteyebilecek, teşebbüslerin her türlü mal varlığına ilişkin iş yerinde incelemeler yapabilecektir. 16.06.2020 tarih ve 7246 sayılı Kanun ile bahsedilen maddeye önemli değişlikler getirilmiş, yerinde inceleme denetiminin alanı genişlemiş ve konunun önemi artmıştır. Bu değişiklikler çerçevesinde, teşebbüslerin elektronik ortam ile bilişim sistemlerinde tutulan her türlü verilerinin ve belgelerinin yerinde inceleme mahallinde incelenmesine ve/veya bunların kopyalarını ve fiziki örneklerinin alınarak incelenmesinin önü açılmıştır.
Uzman kişiler tarafından haber verilmeden yapılacak yerinde incelemede personelin her türlü evrakı inceleme, suretlerini alma (bu bağlamda asıllarını alamayacaklarını belirtmek gerekir) yazılı ve sözlü açıklama isteme, malvarlığına ilişkin inceleme yapma yetkisi bulunmaktadır. Teşebbüs ve teşebbüs birlikleri, gerekli kolaylığı göstermek, yazılı veya sözlü istenilecek her türlü bilgiyi vermek, defterleri vermek, her türlü mal varlıklarına dair açıklamalarda bulunmak ve yerinde inceleme sonucunda bu durumları tespit eden tutanakları imzalamakla yükümlüdürler. Yerinde incelemenin engellenmesi, zorlaştırılması, eksik, yanlış ya da yanıltıcı bilgi veya belge verilmesi ya da bilgi veya belgenin belirlenen süre içinde ya da hiç verilmemesi, Kanun’un 16 ve 17. maddeleri ile idari para cezası yaptırımına tabi tutulmuştur. İncelemenin engellenmesi veya engellenme ihtimalin bulunması halinde, sulh ceza hakimi kararıyla incelemenin yapılacağı da hüküm altına alınmıştır.
İncelemenin engellenmesi ile ilgili Danıştay 13. Dairesi 2016 tarihli kararında; davacı şirketin yerinde inceleme yapmak üzere görevlendirilen raportörlerin geldikleri saatten 40 dk sonra yerinde incelemeye başlayabildikleri olayda, bu geçen sürenin araştırmaya konu olaya ilişkin delil olması muhtemel olan materyallerin binadan uzaklaştırılması ihtimalinin gerçekleşmesine yeteceği dikkate alınarak yerinde incelemenin olayda geciktirmek sureti ile engellendiğine karar vermiştir. Bu kararına atıf yapılan 2022 tarihli Ankara Bölge İdare Mahkemesi 8. İdari Dava Dairesi’nin verdiği kararda ise 6 saat 45 dakikalık bir gecikmenin şüphesiz bir engelleme olduğu hükme bağlanmıştır.[1]
Kurul’un yerinde incelemenin engellenmesi veya zorlaştırılmasına ilişkin dijital verilerle ilgili verdiği kararlara baktığımız zaman Yerinde İncelemelerde Dijital Verilerin İncelenmesine İlişkin Kılavuz (“Kılavuz”)[2] ile birlikte bu hususun öneminin arttığını ve Kurul’un bu doğrultuda verdiği kararlar ile yerinde inceleme esnasında özellikle belirtilmesine rağmen silinen dijital verilerin idari yaptırımla sonuçlandırdığını görmekteyiz.[3]
Uzmanlar incelemeye giderken yanlarında incelemenin konusunu, amacını ve yanlış bilgi verilmesi halinde idarî para cezası uygulanacağını gösteren bir yetki belgesi bulundurmak zorundadırlar. Bunun yanı sıra zorlaştırmak ve engellemek bir yana Kılavuzda aktif iş birliğinin zorunluluğundan bahsederek teşebbüsün kullanılan bilişim teknolojileriyle ilgili yazılım ve donanımlar hakkında bilgi vermek, sistem yöneticisi yetkilerini sağlamak, teşebbüs çalışanlarının e-posta hesaplarına uzaktan erişim hakkı tanımak, kullanıcıların kurumsal hesaplarına erişimlerini sınırlandırmak, gibi hususlarda yükümlülük altındadır demek sureti ile sınırlamadan uyulması gereken durumları da belirtmiştir.
Konu ile ilgili olarak Anayasa ile koruma altına alınan özel hayatın gizliliği, konut dokunulmazlığı ve kişisel verilerin korunması hususlarının yerinde inceleme mekanizması ile oldukça sıkı ilişkili olduğu gözükmektedir. Konut hayatı gizliliğine iş yerini de sokan AYM ve AİHM kararlarının olmasının yanı sıra mevzuatta ve uygulamacılarda net bir konsensus olmadığından bu hususun netlik kazanması anayasal haklar için de önem taşımaktadır. Bunun yanı sıra özel hayat ile ilgili endişelerin giderilmesi amacı ile Kılavuz’da “Tümüyle şahsi kullanıma özgü olduğu tespit edilen taşınabilir iletişim cihazları inceleme konusu yapılmaz.” denmiştir. Bu suret ile kişisel cep telefonlarının yerinde inceleme sırasında inceleme konusu edilemeyeceğini ve özel hayatın gizliliğinin ihlal edilmemesi amaçlandığını düşünebiliriz.[4]
Yerinde inceleme yetkisinin kullanıldığı durumlarda, incelenen veya kopyalanan bilgi ve belgeler arasında kişisel verilerin de bulunma olasılığı da oldukça yüksektir. Bu bakımdan Kurum’un Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (“KVKK”) kapsamında “kişisel veri işleme” gerçekleştirdiği söylenebilir. Ancak KVKK 28/2 (c) bendi duruma istisna getirmiştir. Şöyle ki KVKK amacına ve temel ilkelerine uygun ve orantılı olmak kaydıyla veri sorumlusunun aydınlatma yükümlülüğünü düzenleyen 10. maddesi zararın giderilmesini talep etme hakkı hariç, ilgili kişinin haklarını düzenleyen 11. ve Veri Sorumluları Siciline kayıt yükümlülüğünü düzenleyen 16. maddeleri kişisel veri işlemenin kanunun verdiği yetkiye dayanılarak görevli ve yetkili kamu kurum ve kuruluşlarınca denetleme veya düzenleme görevlerinin yürütülmesi halinde uygulanmayacağını düzenlemiştir. Dikkat edilmelidir ki belirtilen dışında kalan maddeler için KVKK’ya uyma zorunluluğu bulunmaktadır. Uzmanların belirlenen çerçeveden çıkması hakkın kötüye kullanılmasını oluşturacaktır. Bu davranışa maruz kalan teşebbüsler de bu zararın karşılanmasını talep edebilecektir.[5]
Sonuç olarak Kurul’a verilen yetki ile yapılan yerinde incelemede yaptırım ile karşılaşılmak istenmiyorsa teşebbüslerin yerinde inceleme esaslarına uyması, engellememesi, zorlaştırmaması ve hatta iş birliği yapması gerekmektedir.
[1] https://www.rekabet.gov.tr/Safahat?safahatId=cae3ea55-5b0f-471c-8456-f9b68ca280bf
[2] https://www.rekabet.gov.tr/Dosya/kilavuzlar/yerinde-inceleme-kilavuz1-20201009091644514-pdf
[3] Kararlar için bkz.
Eti Gıda Sanayi A.Ş. kararı https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=5a6a8baf-31f0-44cf-96c7-278940729ad9
İstanbul Gübre Sanayi A.Ş. kararı https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=28f6b5a9-d047-4e08-acdd-b28d6d19a616
[4] https://www.rekabet.gov.tr/Dosya/kilavuzlar/yerinde-inceleme-kilavuz1-20201009091644514-pdf, 4. maddesi
