I. GİRİŞ
Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) 11.03.2020 tarihinde yayımlanan son verilerine göre geçtiğimiz iki hafta içerisinde Çin’ de ortaya çıkan COVID-19 salgını artış hızını 13’ e katlamış olup 114 ülkede 118.000’ den fazla vaka tespit edilerek 4.291 kişinin hayatını kaybettiği belirlenmiştir.
Bu kapsamda toplu hayatın gereklerinden olan işyerlerinde COVID-19 salgını büyük bir risk teşkil etmesi nedeniyle İşverenlerin bu çerçevede hazırlıklı ve tedbirli olmaları önem arz etmektedir.
İş bu bilgi notumuz ile İşverence İş Hukuku ve İş Sağlığı ve Güvenliği kapsamında salgın öncesinde, muhtemel salgın sırasında ve salgından sonra alınması gereken tedbir ve önlemler ve yapılması gereken hazırlıklar ile salgın sonuçlarının İşveren nezdinde hukuki değerlendirmesi ele alınacaktır.
II. İŞVERENİN GÜVENLİ VE SAĞLIKLI İŞ YERİ TEMİN ETME YÖNÜNDEKİ YÜKÜMLÜLÜĞÜ UYARINCA COVID-19 SALGINI KAPSAMINDA ALINMASI ÖNERİLEN TEDBİRLER
- Salgından Önce – Önleyici Tedbirler
- İşveren çalışanlarının sağlığına yönelik tehditleri gidermek ve önlem almak amacıyla bilgilendirme toplantısı yapabilir. Söz konusu bilgilendirme toplantısında iş yeri hekimi veyahut farklı bir hekim, virüsün bulaşma evresi, tedavi süreci ve işyerinde alınacak önlemler hakkında eğitim verilmesi faydalı olacaktır.
- İşveren, iş yerini, yemekhane, sosyal alanları, ortak kullanım alanları ile servis araçlarının gerekli sıklıkla dezenfekte edilmesi salgın riskini azaltacaktır. İş yerinde uygun maske, alkollü mendil, eldiven, kâğıt havlu, ateş ölçer, dezenfektan ve benzeri malzemelerin çalışanların kolayca ulaşabileceği çalışma alanlarında ve ortak alanlarda bulunması salgının yayılmasını minimuma düşürecektir.
- İşveren yapacağı denetim sonrasında riskli ve şüpheli durumlarda çalışanlarının diğer çalışanların sağlık ve güvenliğine zarar vermeme yükümlülüğü göz önüne alınarak hekim muayenesinden geçmesi teşvik etmelidir. Ancak çalışanların muayeneyi reddetme hakkı bulunmaktadır. Riskli ve şüpheli durumlarda işveren muayeneyi reddeden çalışanları diğer çalışanların ve işyeri sağlığı ve güvenliğinin sağlanması amacı ile ücretli izne çıkarabilir.
- İşveren işyeri içi ve dışı gerçekleştireceği toplantıları mümkünse telekonferans veyahut video konferans üzerinden, mümkün değil ilse olabildiğince az kişiyle düzenlenmesi riski azaltacaktır.
- Çalışanların virüs bölgelerine seyahat etmesi gerektiği hallerde bu tür bir seyahatin gerekli olup olmadığı sorgulanarak kaçınılmaz olduğu belirlenen; yurtiçi seyahatlerinde binek araçlar, yurtdışı seyahatlerinde ise izine bağlı tutularak toplu taşıma (uçak, otobüs vb.) ile seyahat edilmesi durumlarında; havalimanlarında, uçuş sırasında, kalabalık ortamlarda vb. kullanılmak üzere “seyahat kiti” uygulamasının getirilmesi faydalı olacaktır.
- İşverenin olası bir salgın durumunda çalışanlar, tedarikçiler ve müşteriler ile işin yürütülmesinin ve sürekliliğinin sağlanması amacıyla nasıl bir yol izleneceğine dair planlama yapılması ve ilgili kişilerle paylaşılması faaliyetlerin aksamaması ve İşveren şirketin zarara uğramaması için önem arz etmemektedir.
- Salgına karşı düşük bağışıklık sistemine sahip olduğu düşünülen çalışanların, örneğin hamile, yaşça büyük ve kronik hasta olanlara ilişkin özel düzenlemeler yapılması, gerekli durumlarda önlem niteliğinde çalışana ücretli izin verilmesi veyahut işin niteliği izin verdiği ölçüde uzaktan çalışma uygulamasında bu çalışanlara öncelik verilmesi önem arz etmektedir.
- Salgın sırasında – Risk Azaltma
- İşyerinde İş Sağlığı ve Güvenliği kapsamında çalışanların diğer çalışanlara ve işyerine karşı zarar vermeme yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu çerçevede çalışanların salgına ilişkin semptomlar gözlemlediklerinde ve bu neticede tedirgin oldukları taktirde bu hususları İşveren ile paylaşmaya teşvik edilebilir. Bununla birlikte çalışanların, Kişisel Verileri Koruma Kanunu kapsamında bu bilgileri paylaşmaları her ne kadar tartışmalı olsa da işveren tarafından belirtilen hususların çalışanlar tarafından paylaşılması teşvik edilmelidir.
- Açık şekilde risk teşkil eden durumlarda, çalışanların işverene karşı sadakat yükümlülüğü bulunduğundan salgının teyit edilmesi durumunda işverene bildirim yapılması gerekmektedir.
- İşyerinde riskli ve şüpheli durumlarda veyahut işyerinde salgın başladığında çalışanların İş Kanunu kapsamında uzaktan çalışma uygulamasına geçilmesi, faaliyetlerin sürdürülmesi amacına uygun olacaktır.
- İşyerinde İş Sağlığı ve Güvenliği açısından çalışanlar için salgın neticesinde hayati tehlikenin söz konusu olması durumunda işveren bu durumu ortadan kaldırıncaya kadar işyeri faaliyetlerinin kısmen veya tamamen durdurulması gerekebilir. Bu çerçevede işveren tarafından çalışanların izne gönderilmesi veya faaliyetlerin durdurulması durumlarında çalışanların maaşları ödenmesi gerekmektedir.
III. COVID-19 SALGINI SONUCU İŞYERİNDE ENFEKTE OLAN ÇALIŞANLARIN HUKUKİ DURUMU
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 13. Maddesinde iş kazası çalışanın işyerinde bulunduğu sırada, İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özre uğratan olay olarak tanımlanmıştır. Belirtilen maddeyi göz önüne alan Yargıtay da buna uygun olarak aynı kriterleri iş kazası unsuru olarak belirlemiş olup 2009 yılı Domuz Gribi salgını süresinde işverenin iş talebi üzerine yaptığı yolculukta H1N1 virüsünü kaparak hayatını kaybeden çalışanın iş kazasına uğradığını belirlemiştir.
Yargıtay 21. Hukuk Dairesi 2018/5018 Esas, 2019/2931 Karar ve 15.04.2019 tarihli ilamı uyarınca “Yasada iş kazası, sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olay olarak tanımlandığından, olayın etkilerinin bir süre devam ederek zaman içinde artması ve buna bağlı olarak sonucun daha sonra gerçekleşmesi mümkündür. Yani, iş kazası ani bir olay şeklinde ortaya çıkıp, buna bağlı olarak zarar, derhâl gerçekleşebileceği gibi, gazdan zehirlenme olayında olduğu şekilde etkileri daha sonra da ortaya çıkabilir. Sonradan oluşan zarar ile olay arasında uygun illiyet bağı bulunması şartıyla olay iş kazası kabul edilmelidir. Yasanın iş kazasını sigortalıyı zarara uğratan olay biçiminde nitelendirmiş olması illiyet (nedensellik) bağını iş kazasının bir unsuru olarak ele almayı gerektirmiştir. Ne var ki, burada aranan “uygun illiyet (nedensellik) bağı” olup, bu da yasanın aradığı hâl ve durumlardan herhangi birinde gerçekleşme olgusu ile sonucun birbiriyle örtüşmesi olarak anlaşılmalı, yasada olmadığı hâlde, herhangi başkaca kısıtlayıcı bir şartın varlığı aranmamalıdır… Somut olayda, tır şoförü olan davacı murisinin… tarihinde davalı işveren tarafından Ukrayna’ya sefere gönderildiği, … tarihinde Türkiye’ye giriş yaptığı, Adli Tıp Kurumu raporunda, H1N1 virüsünün kuluçka süresinin 1-4 gün arasında değiştiği, murisin … tarihli hastaneye başvurusunda belirttiği şikâyetlerin hastalığın başlangıç belirtileri olduğu takdirde hastalığın bulaşmasının bu tarihten 1-4 gün öncesinde gerçekleşmiş olacağının bildirildiği, buna göre davacı murisinin, işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle Ukrayna’ya yapılan sefer sırasında bulaştığı yukarıda belirtilen rapor kapsamından anlaşılan H1N1 virüsüne bağlı olarak, daha sonra meydana gelen ölümünün iş kazası olarak kabul edilmesi gerektiği açıktır” hükmüne varmıştır.
COVID-19 salgınından etkilenen çalışanların durunun iş kazası olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği işverenlerin de gündemindedir. Bu kapsamda hayati veyahut maddi kaybı olan çalışan ya da yakınları yukarıda yer alan 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 13. Maddesi ve Yargıtay kararını emsal gösterip kayıplarının “iş kazasına” dayandığını belirterek hak iddia edebileceklerdir. Bu nedenle iş sağlığı ve güvenliğinde son derece titiz olması tavsiye edilen işverenin hem sağlık hem de hak kayıpları yaşamaması için her tür önlemi alması gerekmektedir.
