Koronavirüs (COVID-19) Çerçevesinde İşyerinde Yapılacak Kısa Çalışma ve Hukuki Değerlendirilmesi
I.GİRİŞ
Tüm dünyada yayılan COVID-19 virüs salgınının Dünya Sağlık Örgütü tarafından “Pandemi” olarak ilan edilmiş gerek ülkemizde gerekse diğer dünya ülkelerinde bu salgınla ve salgının getirdiği/getireceği krize yönelik ekonomi ve sağlık paketleri başta olmak üzere birçok tedbir yayınlanmaya başlamıştır.
Ülkemizde de COVID-19 virüs salgının getirdiği/getireceği ekonomik krizi önlemek ve bu durum ile başa çıkmak adına alınacak tedbirler, 18.03.2020 tarihinde, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı tarafından “Ekonomik İstikrar Kalkanı Paketi” başlığı altında açıklanmıştır.
Ekonomik İstikrar Kalkanı Paketi’nde yer alan tedbirler kapsamında işveren ve işçilere destek sağlamak amacıyla hukukumuzda da yer alan
i.kısa çalışma ödeneğinin devreye alınabileceği,
ii.işbu ödenekten faydalanmak için gereken şartların ve süreçlerin hızlandırılacağı ve
iii.böylece işverenlerin maliyetlerinin azaltılabileceği bilgisine yer verilmiştir.
Bu ödeneğe ilişkin yapılması planlanan kolaylıklar henüz açıklığa kavuşmamış olsa da işbu çalışmamızda kısa çalışma ödeneğinin ne olduğu, hangi şartlarda gerçekleştiği ve işveren ve işçilere ne gibi kolaylıklar getirdiği kısaca açıklanmıştır.
II.KISA ÇALIŞMA NEDİR?
Kısa çalışma, genel ekonomik, sektörel ve bölgesel kriz veya zorlayıcı sebeplerinin ortaya çıkması ile buna bağlı olarak işletmelerin küçülme durumuna gitmeleri halinde çalışanlarının iş sözleşmelerini feshedilmesi yerine, çalışanlarının çalışma sürelerini azaltarak üretimi azaltmaları ya da tamamen durdurmaları olarak tanımlanabilmektedir.
Küreselleşmenin de beraberinde getirdiği genel ekonomik, sektörel ve bölgesel kriz veya zorlayıcı sebep hallerinin yol açacağı ekonomik güçlüğün görüldüğü dönemlerde, üretimin devam etmesi, işverenlere gerekli desteğin sağlanması ve serbest ve özel sektörde çalışanların da çalışma hayatlarına devamlarının sağlanması amacıyla kısa çalışma uygulaması Türk Hukukuna girmiştir.
Kısa çalışmanın yapılacağı zaman aralığı günlük, haftalık veya aylık çalışma süresi içerisinde işyerinin gelenekleri ve işin niteliği dikkate alınarak işverence belirlenmektedir.
III.KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ NEDİR?
Yapılan kısa çalışmalar karşılığında işçilere kısa çalışma ödeneği ve Genel Sağlık Sigortası primleri ödenmesi hizmetleri sağlanmaktadır. Kısa Çalışma ödeneği, kısa çalışma halinde İşsizlik Sigortası Fonundan işçilere yapılan ve uygunluk tespitinde belirtilen süreyi aşmamak kaydıyla fiilen gerçekleşen kısa çalışma süresi üzerinden verilen ödemelerdir. Kısa çalışma, üç ayı aşmamak üzere yapılmakta, gerekirse Cumhurbaşkanı tarafından alınan karar ile bu süre 6 aya kadar da uzatılabilmektedir.
Günlük kısa çalışma ödeneği; sigortalının son on iki aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının % 60’ı olup hesaplanan kısa çalışma ödeneği miktarı, aylık asgari brüt ücret tutarının % 150’sini geçemeyecektir.
Kısa çalışma ödeneği işçiye her ayın beşinde ödenmekte ve ödemeler PTT Bank aracılığıyla yapılmaktadır. Ödeme tarihini öne çekmeye Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı, kısa çalışma ödeneği yapılacak tarihi yetkilidir.
IV.KISA ÇALIŞMA YAPILMASININ KOŞULLARI NELERDİR?
i.Kısa Çalışmanın Yapılacağı Durumların Gerçekleşmiş Olması Gerekmektedir.
Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik madde 3 de kısa çalışmanın tanımında yer alan genel ekonomik, sektörel ve bölgesel kriz veya zorlayıcı sebepler tanımlanmıştır. Buna göre;
“Bölgesel Kriz: Ulusal veya uluslararası olaylardan dolayı belirli bir il veya bölgede faaliyette bulunan işyerlerinin ekonomik olarak ciddi şekilde etkilenip sarsıldığı durumlar olarak tanımlanmıştır.
Genel ekonomik Kriz: Ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olayların, ülke ekonomisini ve dolayısıyla işyerini ciddi anlamda etkileyip sarstığı durumlar olarak tanımlanmıştır.
Sektörel kriz: Ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olaylardan doğrudan etkilenen sektörler ve bunlarla bağlantılı diğer sektörlerdeki işyerlerinin ciddi anlamda sarsıldığı durumlar olarak tanımlanmıştır.
Zorlayıcı sebep: İşverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine imkân bulunmayan, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumları ya da deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik gibi durumlar olarak tanımlanmıştır.”
Yukarıda belirtilen sebeplerin etkisi olarak işyerinde (i) geçici olarak haftalık çalışma sürelerinin en az üçte bir oranında azaltılması veya (ii) süreklilik koşulu aranmaksızın işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen en az dört hafta süreyle durdurulması gerekmektedir.
ii.İşverenin, İŞKUR’a İşyerindeki Çalışma Süresinin Önemli Ölçüde Azaldığı Veya Durduğu Yönünde Başvuruda Bulunması Gerekmektedir.
İşyerinde ya da işletmesinde kısa çalışma yapılmasını talep eden işveren Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü’ne ve şayet varsa toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasına yazılı bildirim yapmak zorundadır. Bu bildirimde;
- Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerin işletmesinde ve işyerinde meydana getirdiği etkileri,
- İşyerinin unvanını,
- Adresini,
- Varsa toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasını,
- İşyeri İŞKUR numarasını ve
- Sosyal güvenlik işyeri sicil numarasını
- Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü tarafından belirlenen format ile kısa çalışma yaptırılması planlanan işçilerin bilgilerini içeren listeye yer vermek zorundadır.
İşverenin bu talebi ve bildirimi Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü tarafından değerlendirilecektir. Kısa çalışmanın yapılacağı ve şartların oluştuğu yönde Türkiye İş Kurumu Yönetim Kurulunu tarafından karar alınmalıdır. Aksi halde Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü tarafından başvuru reddedilecektir.
İş müfettişleri tarafından yapılan uygunluk denetimi sonucunu işveren işyerinde işçilerin görebileceği bir yerde ilan edecek ve varsa toplu iş sözleşmesine taraf işçi sendikasına bildirecektir. İşveren bunu yerine kısa çalışmaya tabi işçilere yazılı bildirim de yapabilmektedir.
iii.Kısa çalışmanın başladığı tarihte, işçinin, çalışma süreleri ve işsizlik sigortası primi ödeme gün sayısı bakımından belirlenen işsizlik ödeneğine hak kazanmış olması gerekmektedir.
İşveren, kısa çalışma ödeneği talebinde bulunduğu işçisinin son 3 yıl içinde 600 gün sigorta primi ödendiğini ve son 120 günde bir işyerinde hizmet akdine bağlı olarak bulunması şartını taşıması gerektiğini incelemelidir. Aksi takdirde bu koşulu sağlamayan işçinin kısa çalışma yapmasına izin verilmeyecektir.
V.SONUÇ :
Ülkemizde, COVID-19 virüs salgını nedeniyle açıklanan “Ekonomik İstikrar Kalkanı Paketi” nde işverene işyerinde kısa çalışma yapmasına yönelik kolaylıklar sağlanacağı bildirisi yapılmış olup işbu çalışmamızda genel hatlarıyla kısa çalışmaya yönelik bilinmesi gerekenler belirtilmiştir. Buna göre; işyerinde kısa çalışma yapılabilmesi için belirlenen temel şart, genel ekonomik, sektörel ve bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerinin meydana gelmesi nedeniyle işyerinde geçici olarak haftalık çalışma sürelerinin en az üçte bir oranında azaltılması veya süreklilik koşulu aranmaksızın işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen en az dört hafta süreyle durdurulmasıdır. Bu şartı sağlayan işverenin belirlenen şekillere uygun olarak yetkili kuruma yazılı bildirim yapması gerekmektedir. Cumhurbaşkanlığı tarafından yapılan açıklamalar doğrultusunda bu süreçlerin hızlandırılacağına dair açıklama yapılmıştır.