A. GİRİŞ
Islah kelime anlamı olarak düzeltme, iyileştirme, iyi duruma getirme olarak kullanılmaktadır. Islah 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (“HMK”) ile düzenlenen usuli bir işlemdir. Yapılan işlem ile hukuk davalarında tarafların iddia ve savunmalarında yaptıkları değişiklik, düzeltme veya ekleme usul hukukundaki iddianın ve savunmanın genişletilmesi yahut değiştirilmesi ilkesinin istisnasıdır.
Islah, mahkeme yargılamalarında taraflara belli bir esneklik sağlarken, tahkim yargılamasında ıslahın uygulanabilirliği farklı dinamikler çerçevesinde değerlendirilir. Tahkim yargılaması, yargılamanın hızlı ve etkin bir şekilde sonuçlandırılmasını amaç edinmiştir. Bu nedenle ıslah konusu, tahkimin temel prensipleri ve tarafların özgür iradesi ışığında incelenmelidir.
B. Tahkimde Islahın Hukuki Temeli
Islah belirtildiği şekilde 6100 sayılı HMK ile düzenlenmiş olup, mahkemelerdeki davalarda tarafların iddialarını veya taleplerini değiştirmelerine veya genişletmelerine imkân tanır. Ancak tahkim yargılamasında ıslah konusu, mahkeme usullerinden farklıdır, çünkü tahkim yargılaması tarafların serbest iradeleriyle şekillenen bir süreçtir.
Tahkimde ıslahın uygulanabilirliği, genellikle tahkim anlaşması, tahkim kuralları (örneğin, Milletlerarası Ticaret Odası – ICC, Londra Uluslararası Tahkim Mahkemesi – LCIA gibi tahkim kuruluşlarının kuralları) ve tarafların tahkim sürecindeki mutabakatlarına göre belirlenir. Türkiye’de 6100 sayılı HMK m. 447’de yer alan tahkim hükümleri çerçevesinde, genel yargılama usulleri tahkimde doğrudan uygulanmasa da bazı durumlarda 6100 sayılı HMK’nın ilgili ıslah hükümlerinin tahkimde de uygulanabileceği öngörülmüştür.
C. Tahkimde Islahın Uygulanma Koşulları
Tahkimde ıslahın kabul edilebilirliği birkaç faktöre bağlıdır:
- Tahkim Kuralları: Tarafların seçtiği tahkim kurumu ve tahkim süreci üzerinde mutabık kaldıkları kurallar, ıslahın uygulanmasına izin verip vermediğini belirler. Bazı tahkim kurumları, tarafların ıslah taleplerini sınırlı bir çerçevede kabul ederken, diğerleri daha katı sınırlamalar getirebilir.
- Zamanlama: Tahkim yargılamasında, ıslah taleplerinin kabul edilmesi yargılama aşamasına göre değişiklik gösterebilir. Genellikle delil toplama ve beyan aşamaları sonlandıktan sonra yapılan ıslah talepleri, yargılamanın hızlı ilerlemesi ilkesi ile çelişeceği için reddedilebilir. Ancak, yargılamanın erken safhalarında yapılmış bir ıslah talebi, hakem heyeti tarafından kabul edilebilir.
- Hakem Heyetinin Yetkisi: Tahkimde hakem heyeti, ıslah taleplerini değerlendirme ve kabul edip etmeme konusunda geniş bir takdir yetkisine sahiptir. Hakemler, tahkim anlaşması ve tahkim kurallarına uygun olarak hareket eder ve ıslahın yargılamayı uzatıp uzatmayacağını, taraflar arasındaki dengeyi bozup bozmayacağını dikkate alarak karar verir.
D. Tahkimde Islahın Avantajları ve Dezavantajları
Islahın faydaları şu şekilde sıralanabilir;
- Esneklik: Taraflar, yanlışlıkla eksik veya yanlış beyanlarda bulunmuş olabilir. Islah, bu tür hataların düzeltilmesine olanak tanıyarak adil bir karar verilmesine katkı sağlar.
- Etkin Bir Hukuk Uygulamasının Sağlanması: Islah, tarafların gerçek iddialarını veya savunmalarını yargı önünde tam olarak ifade etmelerine imkân tanır. Bu da hakem heyetinin uyuşmazlığı daha adil bir şekilde çözmesine katkıda bulunur.
Islahın olumsuz yönleri şu şekilde sıralanabilir;
- Yargılamanın Uzaması: Tahkimde en büyük hedeflerden biri hızlı bir sonuç elde etmektir. Islah, sürecin uzamasına yol açabilir ve bu da tahkimdeki hız ve etkinlik ilkesine ters düşebilir.
- Taraflar Arasındaki Denge/Silahların Eşitliği: Geç bir aşamada yapılan ıslah talepleri, karşı taraf için hazırlık sürecini zorlaştırabilir ve silahların eşitliği ile adil yargılanma hakkını zedeleyebilir.
E. Değerlendirme
Tahkim yargılamasında ıslah, mahkemelerdeki gibi sınırsız bir şekilde uygulanmasa da belirli koşullar altında kabul edilebilir. Tahkim süreçlerinde hız ve etkinlik esas olduğundan, ıslahın kabulü genellikle tahkim kuralları ve hakem heyetinin takdir yetkisine bağlıdır.
Islah taleplerinin zamanlaması ve hakemlerin takdir yetkisi, tahkim yargılamasında adil bir denge sağlanması açısından büyük önem taşır. Tarafların tahkim süreçlerine başlamadan önce bu unsurları göz önünde bulundurması, uyuşmazlıkların daha verimli bir şekilde çözülmesine katkı sağlayacaktır.
