Tarım Teknolojileri ve Hukuki Yaklaşımlar
Avcı toplayıcılıktan yerleşik hayata geçilmesi ve medeniyetler kurulmasına neden olan tarım, insanlığın gelişimindeki en önemli mihenk taşlarından biridir. Dünyanın farklı bölgelerinde bağımsız olarak gelişen tarım, bitki ve hayvanların evcilleştirilmesi ile gelişerek nüfusun artması ve iş gücünde yüz yıllar içerisinde oluşan uzmanlaşma sonucu sanayi devriminin gerçekleşmesi ve teknolojik ilerlemeyle endüstriyel hale gelmiştir.
Artan nüfusun gıda ihtiyacını karşılamak maksadıyla verimliliği artıracak yöntem ve deneyimler tarih boyunca devam etmiştir. Mekaniğin kullanımı, gübre, kimyasal ürünler ve genetik çalışmalar ile özellikle 20. yy’da pek çok ilerleme yaşanırken günümüzde; modern tarım, artan gıda talebi, ekilebilir alanların, çiftçinin ve tarım sektöründe çalışan sayısının azalması, küresel ısınma ve iklim değişikliği nedeniyle çevresel sorunlar ve su sıkıntısı, israf ve kayıplar, üretim maliyetlerindeki artışlar gibi pek çok soruna yanıt aranmaktadır.
Tarımda Teknolojik Çözümler
Sanayinin gelişimine paralel olarak günümüzde tarımsal faaliyetler sensörler, cihazlar, makineler ve bilgi teknolojisi dahil olmak üzere teknolojideki gelişmeler nedeniyle yakın geçmişe oranla daha teknik bir altyapıyla ilerlemektedir. Endüstri 4.0’ın sanayide yaygınlaşmasına benzer olarak akıllı tarım çerçevesinde otonom araçlar ve robotlar daha fazla kullanılmaya başlanmıştır. Sensörler aracılığıyla tarımsal ürün ve araçlar izleyerek, ilgili çevre şartlarına göre data toplama, analiz ve verilere dayalı işlem yapmak mümkün olmaktadır. Genetik bilimindeki çalışmalar neticesinde genetik değişikliklerin yanı sıra sentetik ve doğal etken maddelerden, biyolojikler, formülasyonlar, tohum muameleleri ve bitki veya toprağı iyileştirmek için uygulamalar ile verimliliğin artırılması sağlanmaktadır. Öte yandan modern tarım faaliyetlerinde pazar yeri ve tedarik zincirlerinin de yeni teknolojilerle desteklenerek ekosistemin topyekûn geliştiği söylenebilecektir. Pazar yerleri ve tarım mallarının alımını kolaylaştırarak arz ve talebi dijital olarak buluşturan yönetim platformlar ile ayrıca finansal işlemler ve finansal ilişkileri kapsayan teknolojilerin desteği ile tarımsal ürünlerin aracılara ve son kullanıcıya ulaştırılmasında geleneksel yöntemlerin değiştiği görülmektedir. Tüm bu ilerlemeler kapsamında tarım sektörü geleneksel yapısından uzaklaşarak siber güvenlik, sürdürülebilirlik ve veri yönetimi gibi farklı alanlarla karmaşık bir süreç olarak ilerlemektedir.
Akıllı tarım teknikleri, bu alandaki ticaretin daha kârlı hale getirilmesi kapsamında çiftçilerin ve bu sektörde çalışan diğer aktörlerin mahsul verimini ve kârını artırmak için çeşitli akıllı tarım araçlarını kullanmaya başladıkları görülmektedir. Küresel akıllı tarım pazarı boyutunun, 2022–2030 yılları arasında %10,80’lik bir büyüme oranı ile 2030 yılına kadar 36.241 milyon ABD doları değerine ulaşması, Avrupa’nın ise 2030 yılına kadar 9.701 milyon ABD doları olması beklenen piyasa değeri ile en büyük ikinci akıllı tarım pazarı olması beklenmektedir.[1]
Yeni teknolojilerin yükselmesi ve tarımda daha fazla kullanılması ile pazara yönelik yenilikçi uygulamalar geliştiren start-uplar ulusal ve uluslararası arenada daha fazla ön plana çıkmakta ve yatırım almaktadır. Tarım teknolojilerine artan ilgi girişimler için risk sermayesi yatırımlarına dayanmaktadır. Pitchbook’a göre, AgTech girişimlerine son beş yılda 6,7 milyar dolar ve yalnızca geçen yıl 1,9 milyar dolar yatırım yapılmıştır.[2]
Tarım Teknolojileri ve Yasal Düzenlemeler
Hukuki düzenlemeler, teknolojiler geliştikçe yeniliklere karşılık özellikle ticari ilişkilere ve oluşabilecek uyuşmazlıklara yanıt vermektedir. Tarım teknolojileri alanında ortaya çıkan teknolojik ürün, yeni iş modeli ve tedarik zinciri gelişmeleri çerçevesinde, formüle edilmiş politikalar ve mevcut yasalar, tarımsal alandaki teknolojik ilerlemeye yönelik yasal yaklaşımlar kamu tarafından düzenlenmektedir.
Ekosistem içindeki sürdürülebilir bir çerçeve, yenilikçi çözümlerin var olmaktan ziyade işlemesini hedefleyerek bilgiye, yeniliğe ve kuluçka merkezlerine sistematik olarak yatırım yapılmasına öncülük etmelidir. Bu alandaki politikalar, teknoloji yayılımı için teşvikler ve dijital becerilerle ilgili yatırımlar sunmak gibi, tarımda dijital yeniliği teşvik etmeye odaklanmalıdır.
Türkiye’de tarım ve hukuk arasındaki ilişkiye bakıldığında taşınmaz mülkiyetinin kazanılması, taşınmaz malikinin yükümlülükleri ve özellikle tarımsal işletmelerin miras yoluyla intikaline kabul edilen en önemli hukuki düzenlemenin 1926 yılında yürürlüğe giren 743 sayılı Medeni Kanun olduğu söylenebilecektir. İlgili borçlar ve ticaret kanunu düzenlemelerinin yanı sıra yıllar içerisinde kabul edilen düzenlemeler ile tarım politikalarının esasları belirlenmiş, tarım iş hukuku, tarım sektörüne yönelik sigortalar, son yıllarda gündemde olan organik tarım düzenlemeleri, fikri ve sınai mülkiyet hakları ve devlet sübvansiyonlarına ilişkin mevzuat çalışmaları yapılmıştır.
Güncel durumda teknolojilerin korunması ve ticarileştirilmesi ile genetik mühendisliği gibi yeniliklerle bitki ve hayvanların bilimsel olarak iyileştirilmesi sürecinin sınai mülkiyet hakları çerçevesinde ele alınması elzemdir. Ayrıca, çiftçiler tarafından sağlanan verilerin kullanıldığı ürün veya hizmetlerde, verilerin kime ait olduğu ve nasıl korunduğu sorusu ortaya çıkmaktadır. Söz konusu verilen korunması ve telif hakkı yasaları kapsamında ele alınması gerekmektedir. Girişimler ve çiftçiler ile yatırımcılar arasında benzer şekilde, sözleşmelerdeki sınai mülkiyet, veri ve ürünlerin sertifikalandırılması maddelerini göz önüne alarak müzakere süreçlerini sürdürmelidir.
Tarım alanında üreticiden nihai tüketiciye giden süreçte geleneksel hukukun varlığından söz etmek mümkündür ancak günümüzde yeni teknolojiler ile şekillenen tarım sektörü verilerin korunmasından bilişim hukukuna kadar farklı alanları kapsar hale gelmiştir. Bu nedenle tarım inovasyonunu takip eden kapsayıcı bir hukuki yaklaşımın olması önem arz etmektedir.
[1] https://www.globenewswire.com/en/news-release/2022/07/11/2477563/0/en/Smart-Agriculture-Market-Size-is-projected-to-reach-USD-36-24-Billion-by-2030-growing-at-a-CAGR-of-10-80-Straits-Research.html
[2] https://www.plugandplaytechcenter.com/resources/8-startups-are-revolutionizing-agtech/