I. GİRİŞ
Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemi olarak tahkim, her geçen gün önem kazanmaktadır. Devlet yargısında iş yükünün artması ile yargılama sürelerinin uzaması, uyuşmazlık taraflarını alternatif uyuşmazlık çözüm yollarına yönlendirmiştir. Sigorta Hukuku gibi uzmanlık gerektiren alanlarda devlet yargısının yeterli olmaması da alternatif uyuşmazlık çözüm yollarının tercih edilmesinin başka bir sebebidir.
Sigorta alanında Avrupa Birliği normlarına uygun hukuksal düzenlemeler yaratma sürecinde, alternatif uyuşmazlık çözüm yollarına yönelik bu talep, beraberinde sigortacılıkta ihtiyari tahkim yoluna ilişkin hukuki düzenlemeleri getirmiştir.
II. SİGORTA UYUŞMAZLIKLARINDA TAHKİM SİSTEMİ
Tahkim sisteminin ilk kez 2007 yılında yürürlüğe giren 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nda (SK) düzenlenmesi ile uyuşmazlıkların bağımsız, hızlı, basit ve maliyet etkin bir usulle çözüme kavuşturulması, sigortalıların hak kayıplarının önlenmesi amaçlanmaktadır. Sigorta hukukunda tahkim usulü̈ SK’nın yanı sıra ikincil mevzuatta da düzenlenmektedir. Bu bağlamda, 2007 tarihinde kabul edilen ve aynı yıl yürürlüğe giren “Sigortacılıkta Tahkime İlişkin Yönetmelik” (STY) bulunmaktadır.
SK’da hüküm bulunmayan hallerde HMK hükümlerinin sigortacılıkta tahkim hakkında kıyasen uygulanacağı kabul edilmektedir. Ancak bu hususa rağmen SK’da belirlenen tahkim sisteminin kendine özgü (sui generis) ve kurumsal tahkime yönelik bir sistem karakteri taşıdığı hususu gözden kaçırılmamalıdır.
III. SİGORTA TAHKİM KOMİSYONU
SK’nın 30. maddesi gereğince uyuşmazlıkların çözümü amacıyla 2008 yılında Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği nezdinde “Sigorta Tahkim Komisyonu” (“Komisyon”) oluşturulmuştur. Türk sigorta hukukunda tahkim, Sigorta Tahkim Komisyonu yapısı altında örgütlenerek “kurumsal tahkim” esası kabul edilmektedir.
IV. SİGORTA TAHKİM SİSTEMİNE ÜYELİK
Sigorta tahkim sistemine başvurulabilmesi için öncelikle sigorta tahkim sistemine üye olunması gerekmektedir. Sisteme üye olunması ile Komisyon nezdindeki tahkim sisteminin yargı yetkisi kabul edilmiş olmaktadır. Sigorta tahkim sistemine “sigortacılık yapan kuruluşlar” üye olabilmektedir Bu kuruluşlar “sigorta şirketleri”dir. Emeklilik şirketleri de hayat sigortaları yapabiliyor olmaları nedeniyle ve Güvence Hesabı, Doğal Afet Sigortaları Kurumu gibi kuruluşlar da anılan ifade kapsamındadır.
- 2023 yılı itibariyle, sigorta tahkim sisteminin 44 sigortacılık yapan kuruluş̧ üyesi bulunmaktadır.
Sigortacılık yapan kuruluşlardan, sigorta tahkim sistemine üye olmak isteyenler, durumu yazılı olarak Komisyona bildirmelidirler (SK m. 30/I).
- Bu Kapsamda Sigorta Uyuşmazlıklarının Tahkim Yoluyla Çözümlenmesi Üç̧ Şekilde Ortaya Çıkabilmektedir.
1.Sigortacılık Yapan Kuruluşun Sisteme Üye Olmaması Durumunda Başvurulacak Tahkim Usulü
Sigortacılık tahkim sistemine üye olmayan sigortacılık yapan kuruluş̧ ile sigorta ettiren veya sigorta sözleşmesinden menfaat sağlayan kişi, uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözülebileceğine ilişkin yazılı bir anlaşma yapabilmektedir. (i) Taraflar açık ve yazılı bir tahkim sözleşmesi yapabilecekleri gibi (ii) akdettikleri sigorta sözleşmesine açık ve yazılı bir tahkim şartı da koyabilmektedirler. Bu durumda taraflar HMK gereğince tahkim yoluna başvurabilecektir. HMK hükümleri (HMK m. 407- 444) doğrudan uygulanacaktır. Sigortacılık yapan kuruluşun sigorta tahkim sistemine üye olmaması nedeniyle taraflar SK gereğince sigortacılık tahkim sistemine gidememekte, başka bir ifade ile sigortalı Komisyona başvuramamaktadır. (STY m. 15/I)
2.Sigortacılık Yapan Kuruluşun Sisteme Üye Olması ve Sigortalıyla Arasında Tahkim Anlaşması Yapılmış Olması Durumunda Başvurulacak Tahkim Usulü
Sigortacılık tahkim sistemine üye olan sigortacılık yapan kuruluş ile uyuşmazlığa düşen sigortalı arasında HMK hükümleri gereğince tahkim anlaşması yapılmış olabilir. Bu durumda hem taraflar yukarıda açıklanan HMK hükümleri gereğince tahkim yoluna başvurabilecekler hem sigortacılık yapan kuruluşun sigortacılık tahkim sistemine üye olması dolayısıyla sigortalı Sigorta Tahkim Komisyonu’na başvurabilecektir. Ki bu durumda SK’nın 30. maddesi uygulama alanı bulacaktır.
3.Sigortacılık Yapan Kuruluşun Sisteme Üye Olması ve Sigortalıyla Arasında Tahkim Anlaşması Yapılmamış Olması Durumunda Başvurulacak Tahkim Usulü
Taraflar arasında akdedilmiş bir tahkim sözleşmesi bulunmamasına rağmen, sigortacılık yapan kuruluş̧ sigorta tahkim sistemine üye olması nedeniyle, uyuşmazlığa düşen kişi tahkim usulünden yararlanabilmektedir. Sigortacılık yapan kuruluşun, sigorta tahkim sistemine üye olması, (SK’nın HMK’dan daha özel nitelikte olduğundan) HMK’nın 412. maddesinin III. fıkrasında aranan yazılı tahkim sözleşmesi yapma şartına istisna getirmektedir. Dolayısıyla sigortacılık yapan kuruluşların sigorta tahkim sistemine üye olmaları tahkim yoluna başvuru bakımından büyük önem arz etmektedir.
İstisnai olarak sigorta tahkim yoluna başvurulabilmesi için zorunlu sigortalara ilişkin üye olma zorunluluğu bulunmamaktadır. Zorunlu sigortalara ilişkin uyuşmazlıklarda sigorta kuruluşları tahkim sistemine üye olmasalar dahi sigortalılar Komisyona başvurabilecekler ve sigorta kuruluşları Komisyona üye olmadıkları için yetki itirazında bulunamayacaklardır. (SK m.30/1)
V. SİGORTA TAHKİM KOMİSYONUNDA PARASAL SINIRLAR (2023)
28 Şubat 2023 tarih ve 32118 sayılı Resmi Gazete’de 5684 Sayılı Sigortacılık Kanunu 30’uncu Maddesinin On İkinci Ve On Beşinci Fıkralarında Yer Alan Parasal Sınırların Artırılmasına İlişkin Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ Yayımlanmıştır. Yayımlanan tebliğin amacı, 3/6/2007 tarihli ve 5684 sayılı Sigortacılık Kanununun 30 uncu maddesinin on ikinci ve on beşinci fıkralarında belirtilen parasal sınırların yeniden belirlenmesidir.
Tebliğe göre, Sigorta Tahkim Komisyonuna başvurusu yapılan 15.000-TL’nin (On beş bin Türk Lirasının) altındaki uyuşmazlıklar hakkında verilen hakem kararları kesindir. 15.000-TL (On beş bin Türk Lirası) ve daha üzerindeki uyuşmazlıklar hakkında verilen hakem kararlarına karşı Sigorta Tahkim Komisyonu nezdinde itiraz edilebilir.
Sigorta Tahkim Komisyonuna yapılan 238.730-TL (iki yüz otuz sekiz bin yedi yüz otuz Türk Lirasının) üzerindeki uyuşmazlıklar hakkında itiraz üzerine verilen hakem kararları için temyize gidilebilir.
